Przekształcanie gospodarki

Zasadniczy przełom w procesie przekształcania produkcji naturalnej W towarową stworzył drugi wielki społeczny podział pracy — wyodrębnienie się różnego rodzaju rzemiosła jako samodzielnej działalności gospodarczej. Dopiero rzemieślnik jest wyłącznie lub prawie wyłącznie producentem towarowym. Produkty jego pracy w całości lub niemal w całości są przeznaczane na sprzedaż. Takiej sytuacji nie stwarzało wyodrębnienie się rolnictwa, którego produkcja przez wiele jeszcze stuleci zachowywała w dużym stopniu charakter naturalny. Produkty rolnicze w poważnym zakresie były przeznaczane przez ich producentów na własną konsumpcję, osobistą i produkcyjną.

Tylko część z nich stawała się. towarami. Do dziś część produkcji chłopskiej ma charakter naturalny, przy czym im jest ona mniej rozwinięta, tym bardziej jest nastawiona na zaspokajanie własnych potrzeb gospodarstwa rolnego. Trzeci wielki społeczny podział pracy, w postaci pojawienia się pośredników wymiany towarowej, tj. kupców, dokonywał się w związku z rozwojem produkcji towarowej rolnictwa i rzemiosła. Początkowo producenci sami sprzedawali swoje towary bezpośrednio tym, którzy ich potrzebowali na zaspokojenie własnych potrzeb, i kupowali od innych producentów potrzebne im towary. Z czasem jednak wkracza pośrednik-ku-piec, powstaje samodzielna instytucja pośrednictwa w wymianie, tj. handel. Producenci nie tylko sprzedają swoje towary kupcom, lecz i nabywają od nich inne towary, które są im potrzebne — zarówno środki produkcji jak i przedmioty spożycia.